گروه بین‌الملل مشرق - عربستان سعودی با تولید نزدیک به 11 میلیون بشکه در روز، بزرگترین تولیدکننده نفت اوپک است و 75 تا 80 درصد نفت تولیدی را هم صادر می‌کند. دلارهای حاصل از این تولید و صادرات عظیم یکی از اصلی‌ترین ابزارهای سعودی‌ها برای پیش‌برد سیاست‌های مخرب و غیرشرفتمندانه‌شان در منطقه بوده است. تأمین هزینه‌ جنگ علیه دولت و ملت سوریه و عراق و یمن تا حمایت از دیکتاتوری‌های منطقه در بحرین و امارات و مصر و ... همگی به مدد همین دلارهایی است که از فروش نفت نصیب شاهزادگان کم‌خرد (از نوع سیاسی آن) سعودی می‌شود.

بدلیل همین ناپختگی سیاسی، حکام تازه‌ روی کار آمده سعودی همزمان با هزینه پول نفت در بی‌ثبات‌سازی منطقه، از ابزار نفت برای ضربه‌زدن به دیگر تولیدکنندگان آن (مشخصا ایران، روسیه و ونزوئلا) هم استفاده می‌کنند. در شرایطی که قیمت جهانی نفت روند نزولی بی‌سابقه‌ای را طی‌ می‌کند، سعودی‌ها که خود نیز فروشنده همین کالا هستند، برای تضعیف اقتصادهای ایران و روسیه (و در کنار آن ونزوئلا) که سیاست‌های ضدآمریکا و هم‌پیمانانش دارند، با حفظ تولید خود به کاهش بیشتر قیمت‌ها کمک کرده است. در آخرین اجلاس اوپک نیز سقف تولید کشورهای عضو با مخالفت عربستان بدون تغییر باقی ماند.

شرایط بازار نفت به گونه‌ای پیش رفت که کریستین لاگارد رئیس صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرد قیمت نفت در چشم‌اندازی میان‌مدت زیر 100 دلار خواهد ماند. براساس ارزیابی‌های صندوق، علاوه بر بازگشت ایران و عراق به بازار نفت، عدم تمایل عربستان سعودی به کاهش تولید نفت اوپک بدلیل نگرانی از ازدست‌دادن بازارهای جهانی، یکی از عوامل اصلی افت قیمت نفت در ماه‌های گذشته بوده است. علاوه بر این، عربستان نفت خود را با تخفیف و زیر قیمت جهانی به مشتریان و بازار عرضه می‌کند تا هم ضربه کاهش قیمت را به دیگر تولیدکنندگان زده باشد هم انحصار فروش را از آن خود کند.

فروش نفت ارزان برای مقابله با ایران

این اقدام سعودی‌ها پس از تنش‌های بین ریاض و تهران در پی اعدام شیخ نمر النمر تشدید شد. پس از قطع روابط دیپلماتیک سعودی‌ها با ایران، شرکت آرامکو عربستان (شرکت نفت دولت سعودی) قیمت نفت را برای مشتریان اروپایی خود 0.06 و 0.02 دلار کاهش داد. همزمان، سعودی‌ها قیمت نفت را برای مشتریان آسیایی خود به همین میزان افزایش دادند و قیمت نفت عرضه شده به آمریکا ثابت باقی ماند.

این اقدام سعودی‌ها در شرایطی صورت گرفته است که طی هفته‌های آتی تحریم‌های ایران می‌رود که بطور کامل برداشته شود و طبیعتا بازار نفت ایران متنوع‌تر از گذشته خواهد شد، اما از شواهد پیداست که سعودی‌ها بطور غیرمستقیم جنگ تمام عیاری را علیه ایران آغاز کرده‌اند تا به هر صورت ممکن ایران را از لحاظ اقتصادی زمین‌گیر کنند. کارشناسان اقتصادی و حوزه انرژی پیش‌بینی کرده‌اند در صورت تشدید و وخامت روابط میان ایران و عربستان، قیمت نفت سیر معکوس خواهد گرفت و افزایش قیمت در شرایط بحرانی دور از ذهن نیست. البته کم‌خردان سعودی حاکم بر شبه‌جزیره نمی‌دانند بر سر شاخه نشسته و بُن می‌بُرند.

وضعیت بودجه عربستان و وابستگی به نفت

از سال 2014 که سیر نزولی قیمت نفت سرعت گرفت و 60 درصد در هر بشکه کاهش یافت، بودجه عربستان سعودی که 90 درصد آن از فروش نفت خام تأمین می‌شود با کاهش شدیدی روبرو شد. اما سعودی‌ها همچنان به هزینه سنگین در جنگ علیه مردم یمن و حمایت مالی از گروه‌های تروریستی در سوریه و عراق ادامه می‌دهند. مدتی قبل در آخرین روز سال 2015 میلادی، وزارت دارایی عربستان کسری بودجه 98 میلیارد دلاری برای سال 2015 را اعلام کرد که در تمام تاریخ 83 سال گذشته سعودی‌ها بی‌سابقه بوده است. درآمد عربستان برای سال 2015 در حدود 162 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که از میزان بودجه پیش‌بینی شده 15 درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین بودجه سعودی‌ها نسبت به سال گذشته هم 42 درصد کاهش یافته است و وزارت دارایی چشم‌انداز مثبتی برای ترمیم این کسری بودجه و جبران آن ترسیم نکرده است.

سعودی‌ها با این اوضاع مالی، تا کنون از ذخایر ارزی (که در حدود 700 تا 800 میلیارد دلار برآورد می‌شد) هزینه کرده‌اند و با توجه به هزینه‌های سنگین ادامه جنگ در یمن و سوریه و حمایت از گروه‌های تروریستی، بعید به نظر می‌رسد بیش از یکسال دیگر قادر به تأمین این هزینه‌ها باشند و در سال‌های آتی با مشکلات جدی اقتصادی روبرو خواهند شد؛ مشکلاتی که صندوق بین‌المللی پول هم درباره آن به ریاض هشدار داده است.

اما حکام سعودی تنها در سیاست خارجی و نظامی‌گری و ... بی‌کفایت نیستند؛ آن‌ها در سیاست داخلی و اداره مملکت نیز از کم‌ترین هوش و درایت بی‌بهره‌اند. آل‌سعود فشار این هزینه‌ها را بر مردم فقیر شبه‌جزیره وارد کرده است. دولت سعودی پس از بحرانی‌شدن اوضاع اقتصادی اعلام کرده است که قیمت سوخت برای شهروندان این کشور را تا 50 درصد افزایش خواهد داد و قیمت بنزین‌های با کیفیت پایین‌تر تا 67 درصد بالا خواهد رفت. همچنین قرار شده است یارانه‌های بخش برق و آب نیز کاهش پیدا کند و هزینه خدمات اجتماعی افزایش یابد. داستان بی‌کفایتی به همینجا ختم نمی‌شود. کاهش حقوق و مزایای کارمندان دولت سعودی از دیگر راه‌کارهای مقامات این کشور برای تأمین هزینه‌های بی‌ثبات‌سازی منطقه و لجاجت با همسایگان است.

با این شرایط، سعودی‌ها برای سال 2015 هم بیشترین سهم از بودجه را به بخش نظامی و مشخصا تأمین هزینه‌های تهاجم به یمن اختصاص داده‌اند. رویترز پیش‌بینی کرده است که ریاض هر ماه 175 میلیون دلار برای حملات هوایی به یمن و بیش از 500 میلیون برای عملیات زمینی در خاک یمن خرج می‌کند.

از زمان آغاز تهاجم به یمن، سعودی‌ها 1.2 میلیارد از 9.2 میلیارد دلار سهام و دارایی‌هایشان در بورس‌های اروپایی را به فروش رسانده‌اند تا این هزینه‌ها را جبران کنند. این به جز هزینه‌هایی است که از صندوق ذخیره ارزی این کشور برداشت شده است و در حدود 100 میلیارد دلار برآورد می‌شود.

هرچند هزینه‌ دقیق سعودی‌ها در به آتش‌کشیدن منطقه هیچگاه اعلام نشده است، اما وزارت دارایی سعودی گفته است که برای بودجه نظامی سال آینده، 57 میلیارد دلار در نظر گرفته‌اند؛ یعنی رقمی نزدیک به یک‌چهارم کل بودجه این کشور.

مناطق نفت‌خیز عربستان و منطقه؛ پاشنه آشیل سعودی‌ها

شاهزادگان وهابی عربستان سرمایه‌ای جز نفت ندارند و موجودیتشان به همین منابع نفتی وابسته است. جالب اینجاست که همین مایه حیات خاندان سعودی هم در مناطقی از عربستان واقع شده است که در تسلط شیعیان عربستان در شرق این کشور است که تحت تبعیض حکام نابخرد سعودی قرار دارند و سال‌هاست که سرکوب می‌شوند. بخش دیگری از منابع نفتی هم در مرز عربستان با یمن است. نقشه زیر مناطق نفت‌خیز عربستان را نشان می‌دهد.


تمام تحولات منطقه در سال‌های اخیر به نوعی رقم خورده است که موجب به قدرت رسیدن شیعیان در مناطق نفت‌خیز شده است؛ اتفاقی که به اعتقاد «جان شواترز» تحلیل‌گر کهنه‌کار آمریکایی باعث شده است ترس سعودی‌ها از کنترل شیعیان بر بزرگترین میادین نفتی جهان که در منطقه غرب آسیا واقع شده است، بیش از پیش شود. به گفته این کارشناس آمریکایی، نفرت از شیعیان به بخشی از ژن حکام سعودی تبدیل شده است و نفت نیز در این زمینه یک عامل تشدیدکننده است.

شوارتز می‌گوید: «اگر تنش‌ها میان حکومت و شیعیان در شرق عربستان بالا بگیرد احتمال تجزیه این مناطق از عربستان را نباید دور از ذهن دانست؛ در این صورت برای شاهزادگان سعودی چیزی جز رنگ‌ برای ریش‌هایشان و قرص‌های تقویتی باقی نخواهد ماند! بنابراین ترس ذاتی این شاهزادگان این است که روزی این مناطق جدا شده با منابع نفتی خود، به متحد ایران تبدیل می‌شوند.»

نوام چامسکی هم درباره توزیع مناطق نفت‌خیز جهان می‌گوید: « تصادف تاریخ است که مهمترین منابع نفتی جهان عمدتاً در مناطق شیعه‌نشین خاورمیانه قرار دارد که بیشترین ذخیره‌های گازطبیعی را نیز داراست، بدترین کابوس آمریکا این خواهد بود که اتحاد شیعی پدید بیاید که بیشترین نفت جهان را در اختیار داشته باشد و مستقل از آمریکا شود. اگر چنین بلوکی پدید بیاید ممکن است حتی به جدول امنیتی انرژی آسیا در چین نیز بپیوندد. ایران می‌تواند یک نقطه اتکا باشد و اگر برنامه‌ریزان دولت بوش باعث چنین اتفاقی شوند، موضع قدرت آمریکا را در جهان شدیداً تضعیف کرده‌اند.

بنابراین، جنگ نفتی که سعودی‌ها آغاز کرده‌اند، اگر اولین قربانی آن آل‌سعود نباشد، قطعا یکی از قربانیان اصلی آن پادشاهی سعودی خواهد بود. تحلیل‌گر واشنگتن پست در این باره می‌نویسد: «اقتصاد عربستان قربانی بعدی کاهش قیمت نفت خواهد بود. همزمان با کاهش درآمدهای نفتی، سعودی‌ها همان اشتباهاتی را مرتکب می‌شوند که اروپایی‌ها مرتکب شدند و بدون تدابیر اقتصادی اقدام به کاهش بودجه داخلی می‌کنند. عربستان بازار را با نفت ارزان اشباع کرده است تا رقبای خود را از میان بردارد، اما به همین سادگی که آن‌ها می‌پندارند نیست.»



منابع: